22 Mayıs 1766 tarihinde Marmara Denizi’nin doğusunda gerçekleştiği tahmin edilen büyük bir deprem meydana geldi. Bu deprem, Marmara Bölgesi’nde geniş bir alanda hasara neden oldu. 1766 İstanbul Depremi olarak tarihe geçti ve yaklaşık 5000 kişinin ölümüne neden oldu.
1766 İstanbul depremi, İzmit’ten o zamanki ismi Rodosto olan Tekirdağ’a kadar geniş bir alanda hasara neden oldu. Taş yapılarda ve yüksek binalarda ciddi hasara neden oldu. Edirne, Gelibolu, Bursa ve hatta İzmir’den şiddetli olarak hissedildiyse de, bu bölgelerde fazla hasara neden olmadı.
Başlıklar
1766 Büyük İstanbul Depremi
Deprem, bölgenin nüfus yoğunluğu en yüksek şehri olan İstanbul’da büyük yıkıma neden oldu. Çok sayıda konut ve kamu binası yıkıldı. Kıyı boyunca, deniz kabardı ve küçük tsunami dalgaları gözlemlendi. Depremin, İstanbul kadar Mudanya Körfezi’nde de hasara yol açması, bazı yerbilimcilerde, depremin Armutlu Yarımadası’ndan Marmara Denizi içlerine doğru ilerleyen fayda olmuş olabileceği fikrini uyandırmıştır. Ancak, günümüzde bu depremin hangi fay üzerinde gerçekleştiği tam olarak bilinmemektedir.
1766 depremi, 1894 depreminden sonra hakkında en fazla kayıt bulunan tarihsel depremlerden biridir. Başkentin büyük ölçüde etkilenmesi, kayıtların çokluğunda etken olsa da, saray kayıtçılarının bazen kayıtları abartarak yazması da depremin yol açtığı hasarın yoğunluğu konusunda şüphe uyandırmaktadır. Bu depremi kayıtlara geçiren tarihçiler, aşağıdaki gibidir:
- Hakim (ö. 1770),
- Şemdanizade (ö. 1779),
- Vasif (ö. 1806).
Bu tarihçiler, özellikle bina onarımlarına dair çok fazla bilgiyi kayda geçirmiştir. Hangi binanın ne kadara onarıldığı, onarım bütçesine daha sonra ilave yapılıp yapılmadığı bu kayıtlarda detaylı şekilde mevcuttur. Bu deprem, Lizbon’u yerle bir eden 1755 depreminden 11 yıl sonra meydana geldiği için, Avrupa’da da büyük yankı uyandırdı ve çeşitli karşılaştırmalar yapıldı.
Kurban bayramının üçüncü günü, gün doğumundan yaklaşık yarım saat sonra, 05:45 civarında meydana gelen bu deprem, dönemin İstanbul’da yaşayan Avrupa elçilerinin (özellikle İngiliz büyükelçisi Murrey) aktardığına göre 2 dakikaya yakın sürdü. 4 dakika sonra hissedilir ölçüde şiddetli bir artçı şok meydana geldi. Şehirde yapılan ilk çalışmalar sonucu, yaklaşık 850 kişinin ölmüş olabileceği tespit edildi. Dersaadet’in bu depremdeki en büyük şansı, sabah namazından sonra camilerin boşalmış olması idi.
Ancak her şeye rağmen, daha sonra çevre illerde yeni yıkıntılara ulaşıldı ve toplam ölü sayısı devlet kayıtlarına 4500 – 5000 olarak geçirildi. İstanbul’daki ölü sayısı ise, 880 olarak belirlendi.
1766 Depremi İstanbul’da Hasar alan Yapılar
İstanbul depremi 1766 yılında ciddi hasara neden oldu. Bu hasarı, Osmanlı İmparatorluğu’nun onarım kayıtlarından tek tek öğreniyoruz. Aşağıdaki yapılar, ya tamamen yıkılmış ya da ağır hasar almıştır:
- Fatih Camii ve çevresindeki yapılar tamamen yıkıldı. Özellikle caminin bahçesinin etrafındaki külliyede öğrenim gören öğrencilerden 100’ü enkaz altında kalarak hayatını kaybetti. Caminin yeniden inşası ancak 1771 yılında tamamlanabildi. Neredeyse her depremde hasar gören veya tamamen yıkılan Fatih Camii’nin bu durumu, yerel zemin koşullarının oldukça kötü olmasından kaynaklanmaktadır.
- Şehir surlarında büyük hasar meydana geldi. Edirnekapı, Eğrikapı ve Yenikapı kuleleri ağır hasar alırken, surlar çeşitli yerlerde yıkıldı. Bu bilgi, şehir surlarının en son 1509 yılındaki depremde yıkıldığını iddia eden bazı yerbilimcilerin yanıldığını bize gösteren ikinci bulgu. Diğeri ise, 1894 yılındaki depremde şehir surlarının zarar gördüğüne dair çekilen fotoğraflardır.
- Topkapı Sarayı’nın yapılarında çeşitli ölçülerde hasar meydana geldi.
- Atik Ali Paşa Camii, Mihrimah Sultan Camii, Bayezid Camii de ağır hasar gördü. Bu hasarlar, kubbe ve minare çökmeleri şeklinde rapor edildi.
- Galata ve Pera banliyöleri, sahip oldukları zemin koşulları nedeniyle depremden daha az etkilenirken, bu bölgelerde hasar çok azdı. Keza, Üsküdar bölgesinde de fazla hasara rastlanmadı.
- İmparatorluğun başkentinin önemli camilerinden Süleymaniye, Şehzadebaşı, Valide Sultan ve yakın zamanda tamamlanmış olan Nuruosmaniye Camii, hafif hasarla depremi atlatırken, Edirne’deki Selimiye Camii’nde neredeyse hiç hasar gözlemlenmedi.
- 1766 büyük istanbul depremi, başkentin yanısıra, İzmit, Yalova, Bursa, Balıkesir, Tekirdağ, Edirne ve Çanakkale’de de hasar ve can kaybına yol açmıştır.
1766 İstanbul Depremi Hangi İlleri Etkiledi?
1766 istanbul depremi başlangıç tarihi, 22 Mayıs 1766 idi. Daha sonra, 5 Ağustos 1766 tarihinde, şehrin batısında şiddetli (muhtemelen 7 büyüklüğüne yakın veya üzerinde) bir deprem daha meydana geldi ve Trakya’da yoğun hasara ve can kaybına neden oldu.
İlk depreme dönersek, bu depremde İzmit Körfezi ve Yalova civarı yoğun hasar gördü. Depremin merkez üssü, İzmit Körfezi ile İstanbul açıkları arasında tahmin edilmektedir ancak denizin altındaki fayda gerçekleştiği için, günümüzde kesin merkez üssünü tespit etmek mümkün değildir.
1766 Depremleri Nerede Oldu?
İstanbul depremleri 1766 yılında imparatorluğun başkentini ve Marmara Bölgesi’ni şiddetle sarstı, binlerce kişinin ölümüne neden oldu. Bu depremler, tarih boyunca yıkıcı depremlere neden olmuş Kuzey Anadolu Fayı’nın batı ucunda meydana geldi.
Sağ yanal atımlı Kuzey Anadolu Fayı, geçtiğimiz aylarda Kahramanmaraş depremlerine yol açan sol yanal atımlı Doğu Anadolu Fayı ile birlikte, Anadolu yarımadasının batıya hareketini sağlamaktadır. Bu hareket, güneyden Afrika ve Arabistan levhalarının kuzeye doğru hareket ederek Anadolu’yu sıkıştırması sonucu meydana gelmektedir.
1668 yılında Erzincan dolaylarında başlayan depremler, 1719 ve 1754 yıllarında Doğu Marmara’yı vurmuş ve depremlerin batıya göçü 1766 yılındaki iki depremle devam etmiştir. 22 Mayıs 1766 ve 5 Ağustos 1766 depremlerinin nerede olduğu, deniz tabanında meydana gelmelerinden dolayı günümüzde tam olarak bilinememektedir.
Bu konuda, hasar dağılımlarına bakarak varılan sonuçlara göre, ilk depremin Marmara Denizi’nin doğusunda, diğerinin ise batısında meydana geldiği tahmin edilmektedir. Bir takım yerbilimcilerin depremlerin orta ve batı Marmara’da geçtiği şeklinde iddiaları ve haritaları bulunsa da, gerek Gemlik ve Mudanya’da görülen ağır hasar, gerekse su taşmaları bu iddiaları yalanlar niteliktedir.
1766 Depremi Kaç Şiddetinde?
1766 büyük istanbul depremi şiddeti, hasar dağılımı haritalarına bakıldığında, depremin büyüklüğü 7 ile 7,3 arasında tahmin edilmektedir. Şiddeti ise, Mercalli şiddet ölçeğine göre, VIII – IX arasında olarak tahmin edilmiştir.
Sırada Hangi Deprem Var?
1766 depreminden sonra, bölge bir yüzyılı aşkın süre sismik açıdan sessiz kaldı ve 1894 Adalar Depremi meydana geldi. Bu deprem, İstanbul’da yoğun hasara ve can kaybına neden olurken, 1912 yılında bu sefer de Trakya’da deprem oldu ve Mürefte – Şarköy dolayında meydana gelen 7,4 büyüklüğünde deprem, bütün bölgede hissedildi.
Bu bilgilerin ışığında ve Marmara Denizi’nde 1766’dan önce gerçekleşmiş en büyük depremin 1509 depremi olduğu düşünüldüğünde, depremlerin ortalama olarak 250 yılda bir gerçekleştiği sonucuna ulaşılabilir. Buna göre, Marmara Denizi içinde ve İstanbul açıklarında 2000’li yıllarda en az 7 büyüklüğünde bir deprem olacağı istatistiksel olarak mümkündür.
2016 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Marmara Denizi içinde 2016 yılından itibaren önümüzdeki 30 yıl içinde 7 ve daha üzeri büyüklükte deprem olma olasılığı %48 olarak hesaplanmıştır. Bu, daha önce gerçekleştirilen ve 1999 yılından sonraki 30 yıl için %64 olasılık belirten araştırmaya göre daha iyimser sayılsa da, deprem gerçeğini unutmamalı ve ülkemizde her an yıkıcı bir deprem olacakmış gibi hazır olmalıyız.
