Artçı deprem, bir deprem sonrasında meydana gelen daha küçük depremdir. Deprem artçıları birden fazla sayıda olabilir. Bu yazımızda, artçı deprem nedir sorusuna cevap arayacağız. Daha sonra artçı depremler ne kadar sürer sorusunu cevaplayacağız.
Depremin olduğu fay üzerinde, bir takım pürüzler oluşur ve fay ana deprem sırasında bazı yerlerde tam olarak kırılamaz. Bu pürüzlerin giderilmesi için, ana şok sonrasında küçük depremler olur ve fay “yerine oturur”, artçı deprem aktivitesi ile deprem olmadan önceki haline döner.
Artçı deprem, 17 Ağustos 1999 depremi sonrasında da yaşadığımız gibi, mutlaka kırılan fay boyunca olmak zorunda değildir. 21 Eylül 1999 gecesi saat 00:28’de, Marmara Adası açıklarında 5.0 büyüklüğünde bir deprem gerçekleşmişti. Kırılan faya yaklaşık 180 km uzaklıkta olmasına rağmen, depremin yer kabuğunda yol açtığı gerilmeler nedeniyle olan bu deprem de artçı olarak nitelendi.
Depremin olduğu yerden itibaren, depremde kırılan fayın uzunluğu yarıçapında çizilen bir daire içinde, artçı şokların görülmesi mümkündür ve beklenebilir. Yukarıda anlattığım Marmara Adası depremi gibi, 24 Ocak 2020 Elazığ depremi sonrasında da, Kahramanmaraş’a kadar uzanan geniş bir coğrafyada artçı sarsıntı gözlenmişti.
Başlıklar
Artçı Depremler Ne Kadar Devam Eder?
Depremden sonra artçılar ne kadar sürer sorusunun tam bir cevabı yoktur. Ana deprem büyüklüğüne bağlı olarak, en az 1 sene boyunca sürebileceğini söyleyebiliriz. Bu depremlerin oluş sıklığı zaman içinde azalır ama kimi zaman büyüklükleri artar. Örneğin, deprem olan bir bölgede, depremden 6 ay sonra günlük deprem sayısı azalır ama olan depremlerin büyüklüğü 4’ü veya 5’i geçebilir. Bunlar genellikle yıkıcı olmayan artçı depremlerdir.
Artçı sarsıntıların olması yer bilimleri açısından düşünürsek, gereklidir. Yer kabuğu her katmanda ve bölgede eşit ve düzgün bir yapıya sahip olmadığı için, bazı bölümler deprem esnasında tam olarak kırılmayabilir. Bu bölgelerdeki fayın da enerjisini boşaltabilmesi için, artçı depremler mutlaka gereklidir. Eğer artçı sarsıntılar olmasaydı, depremler bütün fayı tek seferde kırmak zorunda kalacaktı ve bu da daha uzun süreli ve daha şiddetli deprem aktivitesine neden olacaktı.
Ülkemizde ana depreminden uzun süre sonra gerçekleşmiş artçılara, 12 Kasım 1941 Erzincan depremini örnek gösterebiliriz. 27 Aralık 1939 büyük Erzincan depreminin bir artçısı olan bu deprem, 5,9 büyüklüğündeydi ve 2 yıl sonra gerçekleşti.
Tarihte kaydedilmiş en uzun artçı sarsıntı aktivitesi, 1872 yılında ABD’de gerçekleşen Entiat Depremi ile ilgilidir. Yapılan bir araştırmaya göre, bu depremin ardından 149 yıldır hafif de olsa artçı şoklar sürüyor. Uzun süreli artçı şok aktivitesi, dünyada başka yerlerde de görülüyor. Her depremden sonra televizyonda veya sosyal medyada duyduğumuz “artçı şoklar 15 gün sürer” ifadesi de, bu yüzden doğru değil.
Ek olarak, ülkemizdeki Kuzey Anadolu Fay Hattı ve Doğu Anadolu Fay Hattı gibi deprem bölgelerinde görülmeyen, ama Akdeniz Bölgesi’ne komşu olan ve Helen Yayı olarak bilinen fay hatlarında görülen 30 km’den daha derin depremlerde, deprem artçıları daha kısa sürer. Bu bölgelerde depremlerin oluş derinliği de çok olduğundan, yeryüzünde daha az hissedilirler.
Artçı Depremler Yıkıcı Olur mu?
Artçı depremler, ana şoktan hemen sonra başlar ve kimi zaman yıllarca devam eder. Bu artçıların bir kısmı çok şiddetli olabilir (ivmesi yüksektir). Hasar görmüş yapılar ve kurtarma çalışmalarının sürdüğü enkazlarda çökmelere neden olabilir. Bu nedenle, deprem artçıları dikkatle takip edilmeli, tedbir elden bırakılmamalıdır.
Kurtarma çalışmalarında, başta AFAD olmak üzere birçok ekibimiz, seyyar krikolar ile artçılarda meydana gelebilecek çökmelere karşı kendilerini korumaktadır. 13 Eylül 1999 tarihinde 5,8 büyüklüğünde bir artçı gerçekleşti. Bu artçıda, eşyalarını alabilmek için hasarlı binalara giren vatandaşlarımızdan hayatını kaybedenler olmuştu.
Deprem artçıları ile ilgili merak ettikleriniz ve cevapları:
Artçı Deprem Olması İyi midir?
Artçı deprem olması, bir depremin tamamlanması, yani o fay üzerindeki etkinliğin azalması için gereklidir. Deprem artçıları, fayın üzerindeki pürüzleri giderir, kırılma sırasında oluşan deformasyonu düzeltir. Bu nedenle, artçılar iyidir.
Artçı Deprem Büyük Depremin Habercisi Midir?
Artçılar tek başına başka bir depremi tetiklemez. Bir deprem olduktan sonra, yakın faylara stres aktarımı olur ve bir deprem gerçekleşecekse, bu stres aktarımı nedeniyle olur. Örneğin, 12 Kasım 1999 Düzce depremi, 17 Ağustos 1999 Gölcük depreminin doğusundaki faya stres aktarması nedeniyle 3 ay sonra gerçekleşmişti. Özetle, artçı deprem büyük depremin habercisi midir sorusuna, hayır şeklinde cevap verebiliriz.
Deprem Sonrası Artçılar Ne Kadar Sürer?
Yukarıda da belirttiğim gibi, 1 sene kadar sürmesi normaldir ancak bu süre daha da uzayabilir. 99 depremi artçıları ve Düzce depremi artçıları, yaklaşık 1 yıl sürmüştü.
Öncü Deprem – Artçı Deprem Farkı
Öncü deprem, bir bölgede gerçekleşen ve ardından daha şiddetli bir depremin geldiği depremciklere denir. Bu depremleri öncü deprem olarak niteleyebilmek için, ardından mutlaka daha şiddetli bir depremin gelmesi beklenir. Büyük bir deprem olmadan önce bu niteleme yapılamaz.
Artçı deprem ya da artçı şok ise, kendisinden daha büyük bir depremden sonra gerçekleşen deprem veya depremciklere denir. Genellikle, ana şok sırasında fayın kırılmayan veya pürüz oluşan bölgelerinde gerçekleşir. Kimi zaman, faya yakın başka bölgelerde de, yer kabuğundaki deformasyonun sonucunda olur.
Bölgenizdeki herhangi bir depremin artçılarını takip etmek için ise, AFAD Son Depremler veya Kandilli Son Depremler sayfalarını kullanabilirsiniz. Bu sayfalardan, son dakika deprem verisi takip edilebilir.
Öncü Deprem Artçı Deprem etkinliğini USGS tarafından hazırlanmış bu video ile daha iyi anlayabiliriz. Videoda, mavi noktalar öncü, kırmızı nokta ana deprem ve sarı noktalar da artçı depremleri belirtiyor:
