İstanbul depremi, gerçekleşmesi beklendiği için Türkiye’deki üretim sektörleri açısından ciddi bir risk barındırıyor. Böylesine önemli bir deprem felaketi, İstanbul’daki kritik üretim sektörlerini göz önüne alınca analize muhtaç görünüyor.
Olası bir İstanbul depreminin Türkiye’deki tüm üretim sektörleri üzerinde ciddi bir etkisi olacaktır. Konuyu daha rahat analiz edebilmek için bir bilimsel çalışmadan bahsedeceğim. Şubat 2023’deki Kahramanmaraş depreminin üretim sektörlerinde verdiği hasar, beklenen İstanbul depreminin üretim sektörleri üzerindeki etkisini incelememize ışık tutabilir.
Başlıklar
2023 Kahramanmaraş Depremi En Çok Hangi Sektörleri Etkiledi?
Olası bir İstanbul depreminin üretim sektörleri üzerindeki etkiyi anlamak için Gulsah Sagbas ve arkadaşları tarafından 2023’de yayınlanan bir çalışmayı okudum. 6 Şubat 2023’te büyüklüğü 7,8 ila 7,5 arasında değişen bir dizi şiddetli deprem, Türkiye’nin güney ve doğu bölgelerini sarstı ve milyonlarca Türk insanı ve işletmesinde geniş çapta hasara ve aksamaya neden oldu. Beklenen doğrudan fiziksel hasar 34 milyar dolardan fazlaydı, yani 2021’de Türkiye’nin GSYİH’sının %4’ü zarar gördü (Dünya Bankası Raporu).
Böylesine büyük bir deprem felaketi aşağıdaki üretim sektörlerini etkiledi:
- Türkiye tekstil ve hazır giyim sektörü
- Türkiye yiyecek ve içecek sektörü
- Türkiye metal ürünler sektörü
Türkiye tekstil ve hazır giyim sektörü
Deprem felaketi, birçok Türk tekstil ve hazır giyim üreticisinin üretim ve tedarik zincirlerini önemli ölçüde etkileyerek siparişleri yerine getirme ve son teslim tarihlerini karşılama yeteneklerini etkiledi. Bazı Türk fabrikaları geçici olarak kapanmak veya faaliyetlerini başka bölge veya ülkelere taşımak zorunda kaldı. Bazıları elektrik, su, ulaşım ve iletişim hizmetlerine erişimde de zorluklarla karşılaştı. Deprem felaketi aynı zamanda işçilerin güvenliğini ve refahını da etkiledi; pek çok kişi evlerini veya aile üyelerini kaybetti.
Tekstil ve hazır giyim sektörü, GSYİH’nın yaklaşık %10’unu ve ihracatın %20’sini oluşturan, Türkiye’nin en büyük ve en önemli üretim sektörlerinden biridir. Olası bir İstanbul depreminin özellikle Türkiye hazır giyim sektöründe rolü çok büyük olacaktır. İstanbul, havlu ve çocuk giyimi gibi bazı istisnalar dışında hazır giyim sektörünün merkezi konumundadır.
Türkiye yiyecek ve içecek sektörü
Türkiye’nin bir diğer önemli üretim sektörü ise GSYİH’nın yaklaşık %9’unu, ihracatın ise %11’ini oluşturan gıda ve içecek sektörüdür. Sektör ağırlıklı olarak deprem felaketi bölgesinde, özellikle de dondurmasıyla ünlü Kahramanmaraş’ta yoğunlaşsa da İstanbul’daki büyük ölçekli gıda ve içecek işletmeleri göz önüne alındığında, oluşacak etki Kahramanmaraş depreminden daha yıkıcı olabilir.
Türkiye metal ürünler sektörü
Türkiye’nin bir diğer önemli sanayi sektörü ise GSYİH’nın yaklaşık %6’sını, ihracatın ise %12’sini oluşturan Türk metal ürünleridir. Sanayi, demir-çelik sanayisiyle ünlü Malatya başta olmak üzere, deprem felaketinin yaşandığı bölgede de oldukça yaygın. Olası bir İstanbul depreminin metal üretim sektörleri üzerindeki etkisi Kahramanmaraş Depremi kadar yıkıcı olmayabilir.
Olası Bir İstanbul Depreminin Üretim Sektörlerine Etkisine Dair Projeksiyonum
BBC, “Depremlerin Türkiye ekonomisine maliyeti ne olacak?” başlıklı yazısında Marmara Depremi ile Kahramanmaraş depremini karşılaştırmış. Habere göre Dünya Bankası 1999 deprem felaketi (Marmara Depremi) sonrasında depremin maliyetini yaklaşık 5 milyar dolar ve GSYH’nin yaklaşık yüzde 2,5’i olarak hesaplamış. 1999 ve 2023 arasındaki kur farkını göz önüne alırsanız olası bir İstanbul depreminin kabaca en az 40 milyar dolara mal olabileceğini varsayabilirsiniz.
İstanbul, TUIK 2021 verilerine göre yaklaşık 2,2 trilyon TL ile Türkiye’deki en yüksek GSYH’ye ulaştı ve toplam GSYH’den yüzde 30,4 pay aldı. Bu veri de yukarıdaki projeksiyona uyumlu görünüyor.
TUIK verilerini biraz daha dikkatli incelediğimizde İstanbul, tarım sektörü ve diğer hizmet faaliyetleri hariç, tüm faaliyetlerde de ilk sırada görünüyor. İstanbul’da yaşanacak olası bir deprem felaketi Türkiye’de aşağıdaki üretim sektörleri üzerinde yıkıcı etkiler yaratacaktır. Bunlar:
- Bilgi ve iletişim faaliyetleri (%65,6)*
- Finans ve sigorta faaliyetleri (%60,6)
- Mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri (%45,7)
- Hizmetler sektörü (%41,9)
- İnşaat sektörü (%32,2)
*Parantez içindeki yüzdeler, İstanbul’un Türkiye GSYH oranında İstanbul’un aldığı pay yüzdelerini göstermektedir.
Türkiye’nin GSYH ve Deprem ile İlgili Resmi Kaynakları
İstanbul depremi, üretim sektörleri, deprem felaketi gibi konularda araştırma yapmayı planlıyorsanız size en doğru bilgileri alabileceğiniz kaynakları da yazıma eklemek istedim.
- Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK): TÜİK, Türkiye’nin resmi istatistik kurumudur. TÜİK, Türkiye’nin GSYH’sini yıllık, çeyreklik ve aylık olarak hesaplar ve yayınlar. TÜİK, ayrıca deprem istatistiklerini de tutar ve raporlar.
- Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD): AFAD, Türkiye’de afetlere karşı hazırlık, müdahale ve iyileştirme faaliyetlerini yürüten resmi kurumdur. AFAD, deprem risk haritalarını, deprem senaryolarını ve deprem sonrası hasar değerlendirmelerini yapar ve paylaşır.
- Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE): KRDAE, Türkiye’de deprem araştırmalarının öncü kuruluşudur. KRDAE, Türkiye’deki depremleri anlık olarak izler ve kaydeder. KRDAE, ayrıca deprem tahminleri, zemin etütleri ve deprem mühendisliği çalışmaları da yapar.
Yararlandığım Diğer Kaynaklar
Bu yazıyı hazırlarken Kahramanmaraş deprem felaketinin Türkiye üretim sektörleri açısından etkisini inceleyen İngilizce bir yazıdan bolca yararlandım. Yazıda “sourcing agent” yani tedarik ajansı açısından önermeler de yer alıyor. Ayrıca YouTube’dan konuyla ilgili aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular
Olası bir İstanbul depremi en çok hangi sektörleri etkiler?
Bir deprem felaketinin İstanbul’da gerçekleşmesi, Türkiye açısından en çok bilgi ve iletişim; finans ve sigorta; mesleki, idari ve destek hizmetleri; hizmetler sektörü ve inşaat sektörü üzerinde etkili olacaktır. Kahramanmaraş depreminde olduğu gibi tekstil ve hazır giyim sektörü ile gıda ve içecek sektörü de ciddi şekilde zarar görebilir.
Üretim sektörleri depremden neden bu kadar çok etkileniyor?
Üretim tesislerinde çelik çerçeveli veya çelik kirişli yapılar kullanılıyor. Bu yapıların önemli sismik gerilimler altında kırılmaya veya deformasyona eğilimli olduğu bilinmektedir. Ekipman, makine, hammadde ve tamamlanmış ürünler gibi yapısal olmayan bileşenler, olası bir deprem felaketinde ciddi maddi hasarlara neden olur.
Depremlerle ilgili resmi istatistiklere nereden ulaşabilirim?
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE), olası bir deprem felaketi ile ilgili bilgi alabileceğiniz resmi kaynaklardır.
