Beklenen büyük İstanbul Depremi‘ni konuştuğumuz bu dönemde, ne zaman Marmara Denizi‘nde küçük bir deprem olsa hemen telaşlanıp “acaba öncü deprem mi?” ya da “acaba İstanbul depremini tetikler mi?” diye düşünüyoruz.
İstanbul’da Silivri açıklarında 26 Eylül 2019 tarihinde gerçekleşen 5,8 büyüklüğündeki deprem , 17 Ağustos 1999 tarihindeki Gölcük Depremi’nden sonra bize en güçlü uyarılardan biri oldu ve depremi yeniden hatırlattı. Bu tarihten sonra olan depremlerin ardından hemen öncü olup olmadığını düşünmeye başladı. Bu nedenle, bu yazıda öncü deprem kavramını açıklayacağım.
Başlıklar
Öncü Deprem Nedir? Nasıl Olur?
Öncü deprem, büyük bir depremden haftalar öncesinden başlayarak, birkaç dakika öncesine kadar olabilen, genellikle aynı fay hattı üzerinde olan küçük deprem veya depremciklerdir. Bu depremler, bir tane de olabilir, birden fazla da. Bazen bir deprem fırtınası şeklinde irili ufaklı birçok küçük depremin ardından büyük bir deprem gelir. Bazen de hiçbir şey olmadan bu etkinlik sönümlenebilir.
Öncü depremler, büyük depremi tetiklemekten çok, onun habercisi niteliğindedir. Özellikle Marmara Denizi gibi Kuzey Anadolu Fay Hattı’na bağlı birden fazla kilitli fay bulunan bölgelerde, öncü depremler çok dikkatli bir şekilde izlenmektedir. Örneğin, 26 Eylül 2019’daki 5,8 büyüklüğündeki depremden iki gün önce, 24 Eylül 2019’da aynı bölgede 4,7 büyüklüğünde bir deprem gerçekleşmişti ve ardından başlayan etkinlik, 5,8 ile zirveye çıkıp sonra azalmıştı.
ABD’de yapılan bir araştırmaya göre, büyük depremlerin %50’sinden önce öncü depremler oluyor. Ancak, bunun hangi depremlerden önce olduğu konusunda kesin bilgi yok.
Öncü Deprem Nasıl Anlaşılır?
Günümüzde, bu deprem öncü mü sorusunu maalesef elimizdeki bilimsel imkanlarla cevaplayamıyoruz. Bir depremin öncü olup olmadığını ardından gelecek büyük veya yıkıcı depremle anlayabiliyoruz. Eğer ardından böyle bir deprem gelmezse, öncü değildir diyebiliyoruz.
Ardından büyük deprem gelmeyen birkaç depreme bakalım. Balıkesir’de 18 Mart 1993 tarihinde geceden 2,6, 2,7 ve 3,6 gibi küçük depremcikler oluyor. Sabah 09:19’da 4.0 büyüklüğünde bir deprem oluyor. Sonra yarım saat içinde 4,0 ve 4,3 büyüklüğünde iki deprem daha oluyor. Bu depremlerin ardından birçok artçı deprem oldu. Ancak, sönümlendiler ve ardından yıkıcı bir deprem gelmedi.
Benzer şekilde, 5 Şubat 2017 günü akşam 20:44’de Çanakkale’nin Ayvacık ilçesinde 2,2 büyüklüğündeki depremle başlayan bir deprem fırtınası gerçekleşti. 6 Şubat sabahı 5,5, aynı gün öğleden sonra 5,3 ve sonrasında küçük ve orta büyüklükte yüzlerce depremle devam etti. Bu depremlerin ardından büyük deprem geleceği söylentisi yayılsa da, başladığı gibi küçük depremlerle sönümlendi.
Öncü Deprem Ana Depremden Ne Kadar Önce Olur?
Öncü depremden ne kadar süre sonra büyük deprem olur sorusunun tam bir cevabı yoktur. 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinden önce meydana gelen öncü depremlerin sonuncusu, 3 Şubat 2023 tarihinde gerçekleşmiştir.
Ancak, bu bir ölçüt değildir çünkü 17 Ağustos 1999 depremlerinden önce böyle bir öncü deprem gerçekleşmemiş, bölgede 3 büyüklüğünde küçük depremler meydana gelmiş ve bunlar bölgede zaten normalde gerçekleşen depremler olduğundan, öncü deprem olarak nitelendirilememiştir.
Dolayısı ile, öncü deprem büyük depremden ne kadar önce olur sorusuna kesin bir cevap vermemiz maalesef bugünkü teknoloji ile mümkün değildir.
Büyük Deprem Olmadan Önce Küçük Depremler Olur Mu?
Aletsel dönemde (1900 yılından sonra) kaydedilen tüm depremlerde, depremlerden önce öncü şok gerçekleşme oranı yaklaşık olarak %40 civarındadır. 7 ve üzeri büyüklükteki depremlerde öncü deprem olma olasılığı ise, %70 civarındadır.
Ancak, bu oranlar tamamen istatikseldir ve büyük bir deprem öncesi her ne kadar öncü şoklar çok sık gözlense de, hiç meydana gelmeyebilir de. Bu nedenle, büyük bir deprem olmadan önce öncü deprem olma olasılığına bel bağlamamalıyız.
Tarihten Öncü Deprem Örnekleri
Bu tabloda, bazı tarihsel depremlerden öncü deprem örnekleri bulabilirsiniz:
| Öncü Deprem | Ana Deprem | ||
|---|---|---|---|
| Tarih – Yer | Büyüklük | Tarih | Büyüklük |
| 21 Kasım 1939 – Erzincan | 5,6 | 27 Aralık 1939 | 7,9 |
| 21 Mayıs 1960 – Şili | 7,9 | 22 Mayıs 1960 | 9,5 |
| 2 Kasım 2002 – Endonezya | 7,3 | 26 Aralık 2004 | 9,1 |
| 9 Mart 2011 – Japonya | 7,3 | 11 Mart 2011 | 9,1 |
| 16 Mart 2014 – Şili | 6,7 | 1 Nisan 2014 | 8,4 |
| 4 Temmuz 2019 – ABD | 6,4 | 5 Temmuz 2019 | 7,1 |
| 27 Aralık 2019 – Elazığ | 5,1 | 24 Ocak 2020 | 6,8 |
Uzmanlar Ne Diyor?
Kuzey Anadolu Fay Hattı konusunda uzman isimlerden Prof. Dr. Naci Görür, Marmara Denizi’nde kilitli bir fayın bulunduğunu, artık kırılma zamanının geldiğini ve gerçekleşen küçük depremlerin birer işaret sayılması gerektiğini söylüyor. Konuyla ilgili, İstanbul Depremi Ne Zaman Olacak? başlıklı yazımızı okumanızı da mutlaka tavsiye ediyoruz.
Prof. Dr. Şerif Barış ise, Kandilli Rasathanesi‘nin Son Depremler Sayfası‘nı sürekli takip ederek küçük depremleri yorumlamanın bizi yıpratacağını anlatıyor. Barış, çoğu küçük depremin öncü değil, sıradan deprem aktivitesi olduğunu vurguluyor.
AFAD Son Depremler veya Kandilli Son Depremler sayfalarını sürekli takip edip büyük deprem izi aramaktansa, uzmanları dinleyelim. Bölgenizde sürekli gerçekleşen olağan deprem aktivitesi (arkaplan depremselliği) nedeniyle hayatınızı cehenneme çevirmeyin. Bilime ve bilim insanlarımıza güvenin.
Bugüne kadar depremleri önceden tespit edebilmek için dünya çapında yapılan çalışmalarda herhangi bir başarı sağlanamadı. O nedenle, sosyal medyada depremi önceden tahmin ettiğini söyleyen, zaman ve yer bildiren hesaplara inanmayın. Bu hesaplardan bazıları, uydurma tahminleri için para dahi talep etmekte, bir çeşit dolandırıcılık türü olan deprem tahmin aboneliğine inanıp, paranızı kaptırmayın.
